Şəki

Azərbaycanın qədim və zəngin tarixə malik ərazilərindən biri Şəki-Zaqatala bölgəsidir. Yaşıl meşə örtüyü ilə zəngin olan ərazi ölkənin şimal-qərbində – Böyük Qafqaz dağlarının cənub yamacında yerləşir. Şəki-Zaqatala regionuna Balakən, Zaqatala, Qax, Şəki, Oğuz, Qəbələ inzibati rayonları daxildir. Regionda mövcud olan bir sıra zəngin arxeoloji və memarlıq abidələri buranın ən qədim insan məskənlərindən biri olduğunu sübut edir. Şəkinin Kiş kəndindəki antik dövrə və orta əsrlərə aid Kiş yaşayış yeri və Kiş məbədi (VI-VII əsrlər), XVIII–XIX əsrlərə aid “Yuxarı baş” Tarix-Memarlıq Qoruğu və Şəki xanlarının sarayı dünya əhəmiyyətli memarlıq abidələrinə aiddir. Şəki Xan Sarayı Azərbaycanda ilk müstəqil xanlığın əsasını qoyan Hacı çələbi xanın nəvəsi Hüseyn xanın dövründə, 1761–1763-cü illərdə tikilmişdir. Ağac və şüşə materiallarından hazırlanmış binanın inşasında mismar və yapışqandan istifadə edilməmişdir. Binanın daxilində həndəsi naxışlara, rəngarəng nəbati rəsmlərə, döyüş və ov səhnələrinə daha geniş yer verilmişdir. Saray divarının ornamentləri, naxışlı şəbəkələr, dağlamalar, müxtəlif naxışlar, gəc üzərində oymalar insanı valeh edir. Şəki rekreasiya obyektlərinin sayına görə Azərbaycanın digər yerlərindən fərqlənir. Dağətəyi Marxal, Soyuqbulaq, başı qarlı dağlar qoynunda yerləşən "Gələsən, görəsən" qalası Qafqazın məşhur istirahət yerlərindəndir. Şəkinin sakinləri öz bənzərsiz ənənələrini və qədim sənət biliklərini bu gün də qoruyub saxlamışlar. Şəki şəhərini, sözün əsl mənasında, Azərbaycanın sənətkarlıq mərkəzi hesab etmək olar. Şəkinin “Kəlağayı” adlanan ipək baş örtükləri qədim dövrdən öz zərifliyi ilə seçilir. Burada üzərində Şəkiyə xas olan xüsusi naxışlar çəkilmiş taxta sandıqlar da hazırlanır. Rayonda hazırlanan şirniyyat məhsulları Şəki mətbəxinin dadlı nümunələridir. Müasir Qəbələ vaxtilə 20 km cənub-qərbdə yerləşən, Qafqaz Alban dövlətinin ilk paytaxtı olmuş qədim Qəbələ şəhərinin adını daşıyır. Uzaq keçmişdə Qəbələ dünyanın Babil, Troya, Pompey kimi qədim və məşhur şəhərləri ilə müqayisə ediləcək dərəcədə mühüm, siyasi-iqtisadi və ticarət mərkəzlərindən biri olmuşdur. Qədim şəhərin bu günümüzə qədər gəlib çatmış qala və giriş darvazalarının, bəzi binaların qalıqları keçmiş səltənətdən xəbər verir. Qəbələ şəhəri e.ə. III – b.e.-nın V əsrlərində Alban dövlətinin paytaxtı olmuşdur. Qəbələ rayonu şabalıd və qoz-fındıq bağları ilə də məşhurdur. Dağ yamaclarında, dəniz səviyyəsindən 1000 m yüksəklikdə məşhur şabalıd meşələri yerləşir. Baharda çiçək açan ağaclar ecazkar mənzərə yaradır. Meşədəki ağacların orta yaşı 500 ildən artıqdır. Nadir təbiəti və sıx meşələri ilə tanınan Zaqatala Dövlət Təbiət Qoruğu fıstıq, palıd və vələs ağacları ilə zəngindir. Qoruğun qiymətli sərvətlərindən biri onun rəngarəng bitki örtüyüdür. Tədqiqatlar sübut etmişdir ki, buranın dağ yamaclarında bitən 40-dək yabanı bitki, meyvə və giləmeyvələrdən dərman istehsalında xammal kimi istifadə oluna bilər. Regionun təbiətini şəlaləsiz təsəvvür etmək mümkün deyil. Zaqatala rayonundakı 14 metr hündürlüyündə şəlalə, Balakən rayonundakı Katex şəlaləsi, Qax rayonunun İlisu və Ləkit kəndlərindəki şəlalələr buradakı əsrarəngiz təbiətlə həmahəngdir. Bölgənin uca zirvəli dağlarının başı avqust ayına qədər qarlı olur. Şəki-Zaqatala regionunda müxtəlif azsaylı xalqların nümayəndələri – avarlar, saxurlar, ingiloylar məskunlaşmışdır. Regionun sıx meşələri, dərin dərələri, dağ çayları vadiləri, şəlalələri buraya gələn turistlərdə unudulmaz təəssürat yaradır.